بررسی تنوع گونه ای ماهیان حوضه رودخانه سیروان

حوضه آبخیز سیروان با وسعت 7500 کیلومتر مربع، از پرآب ترین حوضه های ایران و کردستان محسوب می شود به طوری که 8/2 میلیارد مترمکعب آب های سطحی استان کردستان در این حوضه جریان دارد. مهمترین رودخانه این حوضه سیروان می باشد که مسیر اصلی این رود از طرف اسدآباد (استان همدان) و سنقر (استان کرمانشاه) بوده و بعد از پیوستن رودخانه های قشلاق، گاورود و مریوان نام سیروان به خود می گیرد و در نهایت به دجله و سپس به خلیج فارس می ریزد. تنوع گونه ای ماهیان حوضه سیروان در دو فصل بهار و تابستان مورد بررسی قرار گرفت. دوازده ایستگاه بر اساس تفاوت های ساختاری (طول، عرض، عمق و شدت جریان آب رودخانه)، محل تلاقی سرشاخه ها و میزان دخالت انسان (احداث سد، برداشت شن و ماسه و ...) انتخاب شد. نمونه برداری با استفاده از وسایل گوناگون صیادی (تورهای پره، پرتابی و ساچوک) انجام گرفت. نمونه های صید شده در فرمالین 10? تثبیت شده و سپس به آزمایشگاه منتقل شد. پس از یک هفته نمونه ها به الکل (اتانول 70%) منتقل شدند. جهت شناسایی مواردی از قبیل صفات شمارشی مانند تعداد فلس (روی خط جانبی، پایین خط جانبی، بالای خط جانبی)، تعداد شعاع باله ها، محل قرار گرفتن باله ها، فرم دهان مورد بررسی قرار گرفت و با کلیدهای شناسایی معتبر مقایسه شد. در مجموع 1454 نمونه ماهی صید و مورد بررسی و شناسایی قرار گرفت که شامل 17 گونه متعلق به چهار خانواده کپورماهیان (cyprinidae)، آزادماهیان (salmonidae)، لوچ ماهیان (nemacheilidae) و گاوماهیان (gobiidae) بودند. فراوانی عددی نمونه و تعداد گونه ها در هر ایستگاه در دو فصل بهار و تابستان، دارای تفاوت معنی داری بود (p<0.05). خانواده کپورماهیان 98% از فراوانی کل نمونه ها را به خود اختصاص داد و دارای بیشترین پراکنش و تعداد گونه بود. از مجموع نمونه های شناسایی شده 97% بومی بودند. خانواده آزادماهیان کم ترین فراوانی عددی نمونه را داشتند. ایستگاه سد وحدت دارای بیشترین فراوانی عددی نمونه و ایستگاه نوسود دارای بیشترین تعداد گونه بود. کم ترین فراوانی عددی نمونه مربوط به ایستگاه هجیج و کم ترین تعداد گونه مربوط به ایستگاه پالنگان بود. بیشترین فراوانی عددی نمونه مربوط به alburnus mossulensis و کم ترین فراوانی مربوط به carassius auratus, luciobarbus pectoralis و oncorhynchus mykiss بود. شش گونه ماهی غیربومی صید شد که عبارتند ازctenopharyngodon idella carassius auratus, rhinogobius similis, hemiculter leucisculus, pseudorasbora parva و oncorhynchus mykiss. برای محاسبه غنای گونه ای از شاخص مارگالف، تنوع گونه ای از شاخص شانون وغالبیت گونه ای از شاخص سیمپسون استفاده گردید. تعداد گونه ها در فصل تابستان در بیشتر ایستگاه ها افزایش یافته بود به همین دلیل شاخص غنای گونه ای بین دو فصل در ایستگاه های مختلف دارای اختلاف معنی داری بود. بالاترین شاخص غنای گونه ای در ایستگاه بلبر، بالاترین شاخص تنوع گونه ای در ایستگاه سد وحدت در فصل تابستان و بالاترین شاخص غالبیت گونه ای در ایستگاه دیوزناو در فصل بهار بود. در این حوضه بیشتر عوامل تخریب اکوسیستم آب شیرین مشاهده شد، که از آن جمله می توان به تخریب بستر رودخانه (ایستگاه نوسود، ایستگاه قلعه جی، ایستگاه سد وحدت)، ورود گونه های غیربومی (سد وحدت)، احداث سد (ایستگاه نزار، ایستگاه کومائین، ایستگاه فقیه سلیمان، ایستگاه هجیج) و احداث کارگاه های پرورش ماهی (ایستگاه پالنگان، ایستگاه دیوزناو، ایستگاه نوسود) اشاره نمود. در این حوضه به علت تاثیر دخالت های بشر افزایش تعداد گونه از بالادست رودخانه به سمت پایین دست از نظم خاصی برخوردار نبود.